شاه بج یا راتون که پس از برداشت کشت اول محصول برنج به دست می آید، گنج پنهان شالیزارها است که طی سال های اخیر شالیکاران گیلان با توجه به کیفیت بالا و سودآوری این نوع برنج برای دستیابی به آن اهتمام ورزیده اند.
راتون، مانند محصول برنج در کشت اول با مشقت به دست نمی آید این نوع برنج از جوانه زدن دوباره ساقه های برنج بعد از برداشت اول با اندکی مراقبت دوباره می روید و نیازی به کاشت مجدد ندارد.
سابق بر این شالیکاران گیلان پس از برداشت برنج، شالیزارهایشان را تا سال زراعی بعد رها می کردند اما طی سال های اخیر با ارتقاء دانش و اطلاعات کشاورزان درباره مزایای شاه بج، هزینه پایین تولید ، طول کوتاه دوره رشد، کاهش ۵۰ درصدی مصرف آب و نهاده‌های کشاورزی، کیفیت بالا و عطر و طعم مناسب به پرورش آن راغب شده اند.
راتون گران ترین نوع برنج است، این برنج با کیفیت پخت بالا مورد استقبال خریداران به ویژه از استان های دیگر کشور قرار دارد اما به دلیل محدود بودن سطح زیر کشت آن اغلب مورد استفاده خود شالیکاران قرار می گیرد و فروش آن در بازار کم است.
پرورش راتون راهکاری برای افزایش درآمد شالیکاران
کیوان پورفلاح شیجانی کشاورز روستای دهنه سر خمام از شالیکارانی است که چندین سال است بعد از برداشت اول برنج، کشت راتون را انجام می دهد او ، با بیان اینکه در شرایط آب و هوایی مساعد پرورش برنج راتون موفقیت آمیز است، اضافه کرد: امسال به دلیل بارندگی های قبل از برداشت برنج در کشت اول یکی از بهترین سال ها برای کشت راتون است.
پور فلاح شیجانی در هشت هزار هکتار از اراضی شالیزاری خود راتون پرورش می دهد، او اظهار داشت: پرورش برنج راتون در کشت دوم در مقایسه با کشت اول زحمت کمتری دارد ضمن اینکه می تواند منبع درآمدی برای کشاورزان باشد.
این شالیکار ادامه داد: بیشتر کشاورزان امسال در کشت اول در مقایسه با سال گذشته محصول کمتری برداشت کردند بنابر این پرورش راتون می تواند کسری برنج در کشت اول آنان را جبران کند.
بسیاری از شالیکاران استان گیلان بعد از برداشت شلتوک و تبدیل آن به برنج برای شکرگزاری و یا خیرات، مقداری از برنج را پخته و بین فامیل و همسایگان توزیع می کنند یا اینکه برنج خام را به نیازمندان می دهند.
پور فلاح شیخانی از جمله شالیکارانی است که بعد از برداشت راتون با پخت آن، خیرات می دهد، او افزود: سرسبزی دوباره شالیزارها با پرورش راتون و پخت محصول شاه بج و توزیع آن بین مردم برایش بسیار لذت بخش است.
مهدی صبوری نیا از شالیکاران روستای فلکده رشت در ۶ هکتار از اراضی شالیزاری خود حدود ۱۵ سالی است که برنج راتون پرورش می دهد، او نیز رطوبت زمین و آب مناسب را شرط پرورش راتون بیان می کند.
این کشاورز افزود: پرورش راتون کم زحمت است، تقریبا سه مرحله آبیاری نیاز دارد که در مقایسه با کشت اول راحت است.
وی با بیان اینکه پرورش راتون هزینه چندانی برای شالیکار ندارد، اظهار داشت: راتون هزینه کارگری و سایر هزینه های جانبی مربوط به کشت را ندارد و در کمتر از ۲ ماه قابل برداشت بوده و برای شالیکاران با صرفه است.
وی با بیان اینکه قیمت برنج راتون در کشت دوم بیشتر از برنج در کشت اول است، خاطرنشان کرد: البته میزان برداشت محصول از کشت اول بیشتر از راتون است به عنوان مثال در هر هکتار شالیزار به طور میانگین سه تن محصول برنج به دست می آید اما در کشت دوم در هر هکتار یک تن محصول حاصل می شود که فروش آن می تواند منبع درآمد کمکی برای شالیکاران باشد.
صبوری نیا یادآور شد: در سال های اول که در روستای فلکده رشت راتون پرورش می دادم بسیاری از کشاورزان منطقه اطلاعی از کشت دوم برای پرورش راتون نداشتند اما بعد از گذشت چندین سال خانوارهای زیادی در این منطقه شاه بج کشت می کنند.
شاه بج سالم و با کیفیت
مسعود اسدی پرور از کارشناسان کشاورزی استان گیلان در این باره گفت: برای پروش راتون لازم است تا در هنگام برداشت اولیه برنج ساقه ها از سطح پایین تری بریده شود.
وی مهمترین مزیت پرورش راتون را عدم استفاده از سموم کشاورزی عنوان و تصریح کرد: در پرورش راتون تنها مقداری کود اوره مورد استفاده قرار می گیرد و نیاز به ۲ بار آبدهی دارد.
این کارشناس کشاورزی با بیان اینکه در پرورش راتون ۳۰ درصد محصول اولیه برداشت می شود، بیان داشت: قیمت آن نسبت به محصول اولیه ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر است و بسیار بیشتر از محصول اولیه صرفه اقتصادی دارد، برنج راتون به دلیل اینکه از هیچ نوع سمی استفاده نمی شود مورد اقبال مصرف کنندگان قرار دارد.
وی رهاکردن احشام سرگردان بعد از برداشت اولیه برنج را یکی از مشکلات بر سر راه پرورش راتون در شالیزارهای گیلان عنوان و خاطرنشان کرد: شالیکاران می توانند با محصور کردن اراضی خود از طریق حصار با پایه چوبی برای یکبار مانع از ورود احشام سرگردان شوند ضمن اینکه صاحبان احشام با مهار آن ها مانع از خسارت به اراضی زیر کشت پرورش راتون شوند.
سالانه ۶۵ تا ۷۰ هزار تن شلتوک راتون در گیلان به دست می آید
مدیر امور زراعت سازمان جهادکشاورزی گیلان گفت: سالانه به طور میانگین در نزدیک به ۳۵ درصد از ۲۳۸ هزار هکتار از شالیزارهای استان گیلان راتون کشت می شود که ۶۵ تا ۷۰ هزار تن شلتوک راتون در گیلان به دست می آید.
ابراهیم اکبرزاده افزود: هزینه پایین پرورش، عدم نیاز به انجام عملیات خاک ورزی و کاشت، طول دوره رشد کوتاه، تحمل شرایط غرقابی گیلان و کیفیت مطلوب و بازارپسندی از مزایای پرورش برنج راتون است که صرف اقتصادی برای کشاورزان دارد.
وی با بیان اینکه با توجه به مزایای بالا و هزینه کم تولید برنج راتون مورد توجه و استقبال تعداد زیادی از کشاورزان استان گیلان قرار گرفته اظهار داشت: با توجه به نقش مهم و بی بدیل کشاورزان شالیکار در تحقق اهداف تولیدی گیلان، اقبال شالیکاران به ویژه کشاورزان پیشرو می تواند ضمن توسعه سطح زیر کشت موجبات افزایش تولید استان و ترغیب سایر کشاورزان را فراهم کند.
اکبرزاده درباره فروش محصول راتون در بازار در مقایسه با کشت معمول برنج خاطر نشان کرد: با توجه به کیفیت بالاتر برنج راتون نسبت به برنج اصلی از بازار بسیار مناسبی برخوردار است.
مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی گیلان افزود: با توجه به سهولت عملیات و وضعیت شالیزارها پرورش راتون از جایگاهی برتر نسبت به سایر محصولات کشاورزی کشت دوم این استان برخوردار است.
وی درباره حمایت جهاد کشاورزی گیلان از شالیکاران در کشت راتون خاطرنشان کرد: در سال های اخیر این سازمان از طریق بیش از ۵۰ مرکز ترویجی جهاد کشاورزی و تهیه برنامه های تلویزیونی در قالب برنامه های آموزشی و مصاحبه ها در کنار تهیه برنامه انیمیشن برای توسعه و ترویج پرورش راتون اقدام کرده است.
مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان بیان داشت: ایجاد مزارع نمایشی پرورش راتون در سال های گذشته برای ترغیب سایر کشاورزان به پرورش راتون از دیگر اقدامات است.
گیلان بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و با کیفیت برنج در کشور به شمار می آید که با ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیزاری، رتبه اول کشور را از لحاظ سطح زیرکشت و همچنین رتبه دوم تولید برنج را به خود اختصاص داده است.
ارقام هاشمی، علی کاظمی، صدری، حسنی و دیلمانی جزو رقم های کیفی و ارقام گوهر و سپیدرود جزو رقم‌های پرمحصول است که در شالیزارهای گیلان کشت می‌شود، بیشترین رقم های کشت شده برنج در این استان، رقم‌های کیفی هاشمی و علی کاظمی است که افزون بر ۸۵ درصد محصول برنج گیلان را شامل می‌شود.
بر اساس اعلام جهاد کشاورزی گیلان از ۲۳۸ هزار اراضی شالیزاری استان پیش بینی می شود که افزون بر ۱۳۵ هزار هکتار زیر کشت دوم انواع محصولات کشاورزی برود که راتون یکی از این محصولات در کشت دوم است.
پارسال ۴۰۰ هزار تن محصولات زراعی در کشت دوم در گیلان تولید شد که راتون، گیاهان خانواده حبوبات، باقالای مازندرانی، انواع نباتات علوفه و سبزیجات برگ غده‌ای از جمله آن ها است که ارزش ریالی آنها سه هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان بود.
بر اساس تقویم کشاورزی استان گیلان زمان مناسب پرورش راتون بعد از برداشت برنج یعنی اواخر مرداد تا نیمه های شهریور و برداشت راتون مهر ماه است.
تولید برنج در برداشت اول به ازای هر هکتار به طور متوسط سه هزار کیلوگرم و تولید برنج راتون به ازای هر هکتار زمین به طور متوسط یکهزار و ۲۰۰ کیلوگرم است . ترویج پرورش راتون علاوه بر استفاده بهینه از اراضی ، سودآوری و درآمد بیشتر برای کشاورزان محصولی سالم را بر سر سفره های مردم خواهد آورد.